Girişimcilik 101 B.5/6 | Girişimciliğe Dair Efsane ve Yanılgılar

Yıllar boyunca girişimciliğe ilişkin pek çok efsane üretilmiştir (Kuratko ve Hodgetts, 1995; akt., Güney, 2015). Aktarılan 10 yaygın efsanenin aslında gerçekle ilişkisi bulunmadığı düşünülmektedir. Raporun ilerleyen kısmında efsanelerin açıklamalarıyla beraber mitleri çürütmeye yönelik örnekler aktarılmıştır.

Efsane 1: Girişimci fikir değil aksiyon insanıdır.

Girişimci kişilerin eyleme dönük bir davranış örüntüsü gösterdikleri gözlenebilen bir gerçek olmakla beraber, girişimcilerin düşünme sekansını atlayıp adeta kervan yolda düzülür mantığıyla hareket ettiklerini zannetmek oldukça çarpık bir düşüncedir. Aktarıldığı üzere girişimcilik birtakım beceri ve özellikleri gerektirmektedir. Bahsedilen özelliklere ek olarak girişimci analitik ve planlı çalışan, eyleme geçmeden evvel sistematik bir düşünce örüntüsüne sahip olan kişi olarak değerlendirilebilir. Tüm bu süreçler de keskin ve berrak bir zihinsel aktivite gerektirmektedir.

Teknoloji camiasından örnek vermek gerekirse, Apple Computer Inc. kurucu ortaklarından Steve Jobs’ın meditatif aktivitelere hayatı boyunca sıkça yer verdiği ve bu sayede zihnini dinç tuttuğu (Baer, 2015; James, 2015; James, 2020) bilinen bir gerçektir. Facebook kurucusu ve CEO’su Mark Zuckerberg’in de 2016 yılında birkaç iş arkadaşıyla beraber koşu sporuna başladığı (Flynin, 2016) ve her ne kadar fiziksel sağlıkla ilişkili olsa da antrenman dinamikleri ve süreci gereği zihinsel bir aktivite olarak da değerlendirilebilecek bir eyleme ciddi zaman ayırdığı görülmektedir.

Efsane 2: Girişimcilik doğuştan gelir, sonradan öğrenilemez.

Yaygın olarak girişimci rolü ve girişimcilik için gerekli olan becerilerden olan liderlik, girişkenlik, risk alma isteği, analitik beceri ve sosyal ilişkiler konusunda yeteneğin yalnızca doğuştan geldiğine ilişkin yanlış bir düşünce mevcuttur.

Günümüzde gelişim psikolojisi ve insan kişiliğinin şekillenmesi dinamiklerine dair yapılan değerlendirmeler incelendiğinde, 19. yüzyıl görüşlerinden ve genotipik ile çocukluk çağı yaşantısının mutlak determinist yapısından (Midgley, 2011) ziyade, daha hümanistik ve ömür boyu süren kümülatif bir süreçten bahsedilmektedir (Köber, Schmiedek ve Habermas, 2015). Yaşam boyu gelişim perspektifi elbette genetik yatkınlık ve yanlılıkları yadsımamaktadır, ancak mutlak determinist yapıyı esneterek ‘bazı’ becerilerin sonradan edinebileceği veya geliştirilebileceği ifade edilmektedir (Köber ve ark., 2015).

Efsane 3: Girişimci ya yaratıcıdır ya da yenilikçidir, ikisi birden olamaz.

Girişimcilerin yaratıcılık ve yenilikçilik özelliklerinden yalnızca birisine sahip olacağına dair düşünce zaten eşyanın tabiatına aykırı olarak bahsi geçen niteliklerin var oluşlarına aksi ve oldukça dar bir düşüncedir. Aristo mantığıyla yapılacak basit bir çıkarsama sonucunda dahi yaratıcılık ve yenilikçilik durumlarının birbiriyle olumlu yönde ilişkili olarak ilerleyeceği yahut gerileyeceği görülebilmektedir.

Efsane 4: Girişimci sosyal ve akademik bağlamda yetersizdir.

Harvard’tan terk Bill Gates ve Mark Zuckerberg, Chicago ve llinois’ten terk Larry Ellinson, hatta hiçbir akademik eğitimi olmayan Armanico Ortega gibi medyatik girişimci örneklerinin (yeniisfikirleri.net) bir yansıması olarak, girişimcilerin akademik anlamda başarısız olduğuna dair bir yanılgı geliştirilmiştir. Halbuki Elon Musk gibi (Gregersen, 2020) akademik, sivil toplumsal ve sosyal olarak oldukça başarılı girişimciler de bulunmaktadır.

Efsane 5: Girişimci şablona uygun olmalıdır.

Girişimci rolü ve girişimcilik kavramına ilişkin yapılan tüm aktarımlar düşünüldüğünde, aslında standart ve tekdüze bir girişimci ve girişim açıklamasının bulunmadığı görünmektedir. Bu da aslında yalnızca örnek olay analizlerine dayanan önerilerin ne kadar geçersiz olduğunu göstermektedir. Kişisel gözlemlerime göre başarılı girişimciler nevi şahsına münhasır insanlar olduğu gibi, risk almaya yatkın yapıları sebebiyle de tek bir doğru yoldan gitmek yerine kendi yollarını açmayı tercih etmektedir.

Efsane 6: Girişimci olmanın gerekli ve yeterli tek koşulu paradır.

Girişimci olmak için ekonomik sermayeye ihtiyaç olduğu, hatta para olmadan hiçbir başarının gerçekleşemeyeceği inancı girişimcilik alanına dair yaygın bir yanılgıdır. Elbette bir girişimin yaşayabilmesi için sermayeye ihtiyacı vardır ve yeterli maddi destek olmadan girişimin başarıya ulaşması çok mümkün değildir, ancak sermaye başlangıç aşamasında olmazsa olmaz bir koşul değildir.

Ülkemizde TÜBİTAK (tubitak.gov.tr/tr/destekler/girisimcilik/ulusal-destek-programlari) ve KOSGEB (kosgeb.gov.tr/site/tr/genel/destekdetay/1231/girisimcilik-destek-programi) gibi kurumlar girişimcilere destek açısından çeşitli kredi ve hibe olanakları sunmakta; İTÜ Çekirdek (itucekirdek.com) gibi oluşumlar da yeni girişimcilere henüz kuluçka evresindeyken melek yatırımcı finansmanı bulma konusunda destek olmaktadır.

Efsane 7: Girişimci olmak için şanslı olmak yeterlidir.

Türk Dil Kurumu internet sözlüğüne göre şans kavramı “Mantıkla açıklanamayan birtakım rastlantısal olayların nedeni olan güç, baht, talih, felek” şeklinde tanımlanmaktadır (sozluk.gov.tr). Doğru yerde ve doğru zamanda bulunmak elbette bir avantaj oluşturacaktır, ancak toplumsal yanlış kanının aksine bu durum şanstan ziyade hazırlıklı olma, kararlılık, bilgi, yenilikçilik ve motivasyonla ilişkilidir; yani bir girişimcinin şans olarak atfedilen durumu aslında kişisel özelliklerinden kaynaklanmaktadır. Ek olarak, bazen girişimciye dair her şey yolunda gitse ve kişi çok şanslı olsa da, girişimin yaşayabilmesi farklı faktörlerden (örneğin COVID-19 salgını) dolayı zorlaşabilmektedir.

Efsane 8: Girişimci ihmalkarlık ile rahatlar.

Günümüzde girişimciliğin hayat bulduğu alanlar genellikle ‘geek’ sektörler olduğu ve uzaktan çalışma, kılıf kıyafet kısıtlılıklarından muafiyet gibi durumlarla eşleştirildiği için bahsi geçen bileşenlerin ihmalkarlık ile eşleşmesi yanılgısı oluşabilmektedir.

Girişimcinin özellikleri bölümünde bahsedildiği üzere, başarılı bir girişimci belirsizliğe tahammül eden, risk almayı başarabilen, yeniliklere açık bir kişi olmakla beraber; aynı zamanda sistematik çalışan, analiz ve sentez becerisi kuvvetli ve disiplinli bir yapıya sahip olmalıdır. Dolayısıyla ‘pusulasız’ bir müteşebbisin başarılı olma ihtimali düşüktür. Ancak bilinmelidir ki, beşinci efsanede de açıklandığı üzere, girişimciliğin mutlak bir yol haritası yoktur.

Efsane 9: Girişimci çok yüksek ihtimalle başarısız olur.

Başarının en önemli adımı başarısızlıklardan çıkarılan derslerdir. Hatta öyle ki, nöropsikolojik düzlemde incelendiğinde dahi her bir sinaps oluşumunun sağlamlaştırılması sürecinde hatalı davranışların rolü örgün öğrenmelerden daha belirgindir (Carlson, N. R., 2007). Ayrıca, 1997 yılında ABD’de açılan 814.000 işletmenin yarısından fazlasının hala ayakta durduğu bilgisi göz önünde bulundurulunca, rasyonal ve makul girişimlerin başarısız olma ihtimalinin zannedildiği kadar düşük olmadığı görülmektedir.

Efsane 10: Girişimci kumarbaz gibi bilinçsizce risk alır.

Bir kumarbazın aldığı risk, hangi kumar türü olursa olsun matematiksel modellemelerden uzak bir biçimde gerçekleşen ‘tesadüfi risk’tir. Rulet oynayan bir kumarbaz, sonsuz bir döngü içerisindeki sonlu bir sekans içerisinde istatistik hesaplaması yapmaya çalışır, ancak sonsuzluk üzerinden işlem yapılamayacağı için herhangi bir parametrenin öngörülebilmesi olanaksızdır. Oysa girişimcinin aldığı risk hesaplanabilir, göze alınabilir ve karşılanabilir düzeydedir. Dolayısıyla toplumda uyandırdığı kanı kadar büyük düzeyde yahut bilinemez bir risk söz konusu değildir.

Aktarılan efsanelerin yanı sıra, Koiranen tarafından gerçekleştirilen çalışmada girişimcilere birtakım metaforlar atfedildiği görülmüştür (Gürol, 2000; akt., Güney, 2015). Girişimcilerin çeşitli kategorilere atfedildiği metaforlar Şekil 1’de aktarılmıştır.

Şekil 1. Girişimciye atfedilen çeşitli özellikler.

dipçe: Aktarımda yer alan yorumlar şahsi kanaatlerimdir, bahsi geçen kişi & kurum & kuruluşlarla manevî veya itibarî bir ilişkisi yoktur.